Artrose

• CAS-codes: L640 – gegeneraliseerde artrose; L641 – artrose van de heup; L643 – artrose carpometacarpale I; L649 – overige artrose

• ICD-10-codes: M15 – polyartrosis; M16 – coxartrosis; M18 – arthrosis of first carpometacarpal joint; M19 – other artrosis

• Gewrichtsslijtage.

• Degeneratieve gewrichtsziekte.

• Osteoartrose.

• Arthrosis deformans.

• Coxartrose (heup).

• Artrosis van het heupgewricht.

• Artrose van de knie (L642 – gonartrose) wordt niet specifiek besproken in dit lemma. Hiervoor wordt verwezen naar het lemma Gonartrose.

• Artrose van de wervelkolom wordt behandeld in het lemma Wervelkolomaandoeningen.

Het American College of Rheumatology (ACR) heeft criteriasets ontwikkeld om heterogene reumatische ziekten te definiëren, waaronder knie- en heupartrose. Centraal in deze criteriasets staat de aanwezigheid van pijn in de desbetreffende gewrichtsgroep gedurende de meeste dagen van de voorafgaande maand. Dit criterium wordt gecombineerd met aanvullende klinische, radiologische of laboratoriumkenmerken.

De diagnose artrose wordt gesteld op basis van de anamnese, lichamelijk onderzoek en eventueel röntgen- en bloedonderzoek. Sommige indelingen onderscheiden primaire en secundaire artrose. Bij de meeste recente indeling, in de concept CBO-richtlijn Artrose van heup en knie, 1 wordt dit onderscheid niet meer gemaakt.

De arts vraagt met name naar aspecten van pijn en stijfheid:

• diepe gewrichtspijn: aanvankelijk bij starten van beweging en belasting, korter dan 20 minuten aanhoudend; later kan de pijn blijvend zijn en de slaap storen;

• milde ochtendstijfheid;

• geleidelijk verlies aan bewegingsmogelijkheden;

• zwelling en misvorming van aangedane gewrichten;

• toename van klachten in duur en intensiteit;

• voorgeschiedenis (vroegere aandoening, trauma of operatie van gewricht, andere ziekten).

• Een combinatie van systemische factoren (zoals genetische kenmerken) en lokale gewrichtsfactoren zoals:

  • spierzwakte;

  • varus- en valgusstandsafwijking in de knie;

  • gegeneraliseerde artrose;

  • overgewicht;

  • overmatige beweeglijkheid van het gewricht (laxiteit);

  • abnormale stand van de gewrichtsuiteinden;

  • abnormale onbewuste positiewaarneming van de stand van het gewricht (proprioceptie);

  • spierzwakte rond het gewricht;

  • tekenen van ontsteking, bijvoorbeeld een verhoogde CRP.

• Deels bepalen ook andere factoren het ontstaan van pijn en functionele beperkingen. De mate waarin artrose voorkomt, wordt mogelijk negatief beïnvloed door het toegenomen overgewicht in de bevolking. Een positieve invloed is de afname in het aantal personen met gewrichtsbelastend werk.

• Gewrichtstraumata geeft een verhoogde kans op vroegtijdige ontwikkeling van artrose.

• Onderzoek laat zien dat beoefenaren van allerlei typen topsport vaker artrose van de beengewrichten krijgen dan personen die niet aan sport doen.

• Bij de duursporters ontstaat artrose op hogere leeftijd dan bij krachtsporters.

Bij het lichamelijk onderzoek wordt gelet op:

• pijnlijke bewegingsbeperking van gewrichten;

• lokalisatie van de aangedane gewrichten;

• zwellingen van de gewrichten, drukpijn en wekedelenzwelling;

• gewrichtsmisvorming.

Centraal in de criteria van het American College of Rheumatology (ACR; zie par. 1.1) staat de aanwezigheid van pijn in de specifieke gewrichtsgroep gedurende de meeste dagen van de voorafgaande maand. Dit criterium wordt gecombineerd met aanvullende klinische, radiologische of laboratoriumkenmerken.

Pijn in de heup en ten minste twee van de volgende kenmerken:

• bezinking ≤ 20 mm na 1 uur;

• röntgenfoto: osteofyten femoraal of acetabulair zichtbaar;

• röntgenfoto: gewrichtsspleetversmalling zichtbaar.

Primaire (idiopatische) artrose

• Geen aanwijsbare provocerende factor, mogelijk genetische predispositie.

Secundaire artrose

• Anatomische gewrichtsafwijkingen: acuut en chronisch trauma, aangeboren of verworven morfologische gewrichtsafwijkingen.

• Metabole ziekten: kristalartropathieën, acromegalie, hyperparathyreoïdie, diabetes mellitus, hypothyreoïdie, ziekte van Wilson.

• Inflammatoire gewrichtsaandoening: artritis geassocieerd met infectie, reumatoïde artritis.

Pijn of stijfheid van de hand en minimaal drie van de volgende symptomen:

• benige verdikking van twee of meer van tien geselecteerde gewrichten;

• minder dan drie gezwollen metacarpofalangeal gewrichten;

• benige verdikking van twee of meer distale interfalangeal gewrichten;

• deformatie van twee of meer van tien geselecteerde gewrichten.

Anamnese

• Pijn in de heup, klachten lokaliseren zich voornamelijk in de liesstreek met vaak uitstraling naar de voor- en binnenkant van de dij tot de knie.

• Aanvankelijk startpijn na de eerste stappen met lange pijnvrije intervallen, later langere pijnperiodes en kortere pijnvrije intervallen; uiteindelijk continue pijn.

Bloedonderzoek laat over het algemeen geen afwijkingen zien. Het wordt vooral uitgevoerd ten behoeve van differentiële diagnostiek als bijvoorbeeld gedacht wordt aan reumatoïde artritis:

• algemeen: BSE of C-reactive protein (CRP), leukocyten in bloed;

• bij artrose van de handen: niet geïndiceerd;

• bij artrose van de heup: BSE ≤ 20 mm.

Röntgenonderzoek toont vaak in een vroeg stadium nog geen afwijkingen aan; later worden karakteristieke afwijkingen zichtbaar. De belangrijkste kenmerken bij de indeling in stadia zijn de mate van kraakbeenverlies en de vorming van osteofyten. Met het voortschrijden van de artrose treedt meer kraakbeenverlies op. De mate van kraakbeenverlies is met de röntgenfoto vast te stellen.

Niet van toepassing.

Artrose moet niet verward worden met reumatoïde ziekten als reumatoïde artritis. Reumatoïde ziekten zijn systemische ziekten die het hele lichaam kunnen aandoen, waaronder de gewrichten. Artrose daarentegen betreft alleen de gewrichten.

Uitgangspunten bij de behandeling zijn een goede voorlichting, oefentherapie, eventuele gewichtsreductie en medicatie.

Op basis van met name de ernst van de klachten en functionele beperkingen worden klinische beslissingen genomen, zoals het plaatsen van een gewrichtsprothese.

• Afvallen.

• Adviezen met betrekking tot de werksituatie (zie ook par. 2.3).

Oefentherapie is effectief voor patiënten met artrose in de heup; het is niet duidelijk welke vorm en intensiteit van oefentherapie het meest effectief is. Bij cliënten met artrose in de heup en/of knie, die stoornissen en/of beperkingen in activiteiten vertonen, wordt oefentherapie aanbevolen. Met name de zogenoemde GRADIT-behandeling: dit is een oefentherapeutische aanpak, waarbij het uitgangspunt is om een gedragsverandering te bewerkstellingen. Bij GRADIT bekijken patiënten samen met de fysiotherapeut welke activiteiten ze het belangrijkste vinden, en bij welke ze het meeste last hebben. Vervolgens worden er drie uitgekozen, bijvoorbeeld lopen, fietsen en tuinieren, waarvan de intensiteit dan stapsgewijs in de tijd wordt opgevoerd (bijvoorbeeld elke dag een minuut meer wandelen, onafhankelijk van de hoeveelheid pijn). Patiënten hebben daarbij en grote eigen verantwoordelijkheid. De fysiotherapeut treedt alleen op als ‘coach’.

• Met warmte en/of in warm water kunnen pijn en stijfheid van de gewrichten verminderd worden.

Transcutaneous electric nerve stimulation (TENS) kan gebruikt worden ter reductie van pijn en stijfheid bij patiënten met artrose in de knie. Aanbevolen wordt TENS voor knieartrose pas toe te passen als oefentherapie en medicatie niet aanslaan.

Paracetamol is de pijnstiller van eerste keuze bij patiënten met knie- en heupartrose. Het is een redelijke tot matige pijnstiller bij artrose, met een gunstig bijwerkingenprofiel.

NSAID’s geven een aanzienlijke reductie van pijn en functiebeperkingen bij patiënten met knie- en heupartrose. Er is geen verschil in effectiviteit voor de verschillende soorten NSAID’s. De effectiviteit is dosisafhankelijk. Het effect van NSAID’s ter behandeling van pijn of stijfheid gedurende langer dan drie maanden voor knie- en heupartrose is niet goed bekend. Bij behandeling met NSAID wordt een ‘on demand’-schema eventueel gecombineerd met paracetamol aanbevolen. Er zijn aanwijzingen dat bepaalde NSAID’s leiden tot een versnelde progressie van knie- en heupartrose.

Wanneer NSAID’s onvoldoende pijnstilling en/of functieverbetering geven, of wanneer zij gecontra-indiceerd zijn, kan overwogen worden om tramadol voor te schrijven.

Hulpmiddelen als een wandelstok, braces, steunzolen, stahulpen of een rolstoel kunnen worden gebruikt om de belasting van een gewricht te ontzien met name tijdens een exacerbatie.

Psycho-educatieve interventies kunnen, in combinatie met oefentherapie en medicatie, worden overwogen voor het verminderen van pijn bij patiënten met artrose in de knie.

Uit een gerandomiseerd en geblindeerd onderzoek bleek dat acupunctuur in beperkte mate zinvol kan zijn bij de behandeling van patiënten met artrose.

Het effect van voedingssupplementen (glucosaminehydrochloride, glucosaminesulfaat) is onduidelijk.

Glucosamine in een dosering van 1,5 g per dag is na een periode van 2-4 weken even effectief in pijnverlichting als laaggedoseerde NSAID’s.

Voor individuele patiënten die glucosamine willen proberen, zou als vuistregel kunnen gelden dat zij dit drie maanden innemen en dat de inname bij onvoldoende symptoomverlichting wordt gestopt.

Voor een ‘flare’ (opvlamming gepaard gaand met ontsteking) van knieartrose is een intra-articulaire glucodorticoïdbehandeling de eerste keuze, waarbij niet belasten van het gewricht het effect waarschijnlijk verbetert. Voor de langere termijn valt een behandeling met hyaluronzuur (multiple intra-articulaire injecties) te overwegen.

Er is onvoldoende basis voor intra-articulaire toediening van hyaluronzuur bij patiënten met een acute flare van knieartrose. Bij chronische knieklachten vanwege artrose en contra-indicaties voor NSAID’s kan behandeling met drie intra-articulaire injecties hoog moleculair hyaluronzuur worden overwogen. Langetermijneffecten zijn onvoldoende bekend.

Artroscopie met lavage, debridement en nettoyage zijn niet zinvol bij patiënten met artrose van de knie of heup. Alleen in geval van ‘slot’-klachten door grote fragmenten in de knie kan artroscopische verwijdering overwogen worden.

Bij jonge patiënten met een milde secundaire coxartrose dient de mogelijkheid van een gewrichtssparende behandeling (heuposteotomie) overwogen te worden.

Een gecementeerde prothese wordt als ‘standaardbehandeling’ beschouwd. De tien-jaaroverleving daarvan is >90%.

Als de patiënt goed is ingesteld op medicatie, of de artrose in een stabiele fase is terechtgekomen, moet de begeleiding zich vooral richten op:

• signalen van bijwerkingen van medicatie;

• ingrijpen bij exacerbaties;

• informeren naar de betekenis van de ziekte voor deze patiënt, het algemeen welbevinden, de pijn, het effect en de bijwerkingen van de medicatie en problemen die de patiënt ondervindt bij het uitvoeren van de oefeningen;

• vragen naar eventuele beperkingen bij zelfzorg, werk en huishoudelijke activiteiten;

• geven van instructie over gewichtsbeperkende maatregelen;

• tijdige signalering van wenselijke aanpassingen en hulpmiddelen, almede hulp bij het aanvragen daarvan;

• samenwerken met andere hulpverleners.

Personen met artrose ondervinden beperkingen in het lichamelijk functioneren. In mindere mate komen daarbij problemen in het psychosociaal functioneren, zoals bij communicatie, het sociale leven en emotioneel gedrag.

Artrose is een langzaam progressieve aandoening waarvan de symptomatologie kan wisselen. De radiologische afwijkingen kunnen uiteraard niet verbeteren, maar de associatie met klachten is beperkt. Een patiënt kan perioden met aanzienlijk minder klachten doormaken, ondanks langzame radiologische achteruitgang.

De pijn heeft een geleidelijk beloop over de tijd. Aanvankelijk treedt de pijn met tussenpozen op. Vervolgens vooral na bewegen en tot slot heeft de patiënt altijd pijn, ook ’s nachts. Bij de aanwezigheid van overgewicht en zwelling van de laatste vingergewrichtjes door artrose (noduli van Heberden) is er vaker kraakbeenverlies en is het beloop van de artrose dus ernstiger. Er zijn aanwijzingen dat een laag vitamine C- en een hoog vitamine D-gehalte een slechter beloop voorspellen.

Uit de literatuur komen de factoren (hogere) leeftijd en (vrouwelijk) geslacht naar voren als prognostisch voor het beloop van heupartrose. Radiologische afwijkingen bij het begin worden marginaal geassocieerd met een slechtere prognose, overgewicht in het geheel niet.

Artrose is een langzaam progressieve aandoening. De prognose wordt ongunstig beïnvloed door factoren die het medisch herstel belemmeren, of die invloed hebben op de progressie van de artrose (zie par. 1.4).

• Metabole en endocriene ziekten: kristalartropathieën, acromegalie, hyperparathyreoïdie, diabetes mellitus, hypothyreoïdie, ziekte van Wilson, hemochromatose.

• Inflammatoire gewrichtsaandoeningen: artritis geassocieerd met infectie, reumatoïde artritis.

Artrosepatiënten zijn beperkt in het uitvoeren van de dagelijkse bezigheden en ervaren hun gezondheid als minder goed. Dit komt naar voren in studies waarin verschillende meetinstrumenten voor kwaliteit van leven gebruikt zijn.

Als gevolg van het ontlasten van het aangedane gewricht, bijvoorbeeld door een veranderd looppatroon, kunnen andere gewrichten en structuren overbelast raken, met als gevolg uitbreiding van pijnklachten naar aangrenzende gewrichten, rugklachten en dergelijke. Bij het beoordelen van de belastbaarheid moet ook aandacht worden besteed aan mogelijk aanwezige vermoeidheid en psychosociale problemen.

Van belang zijn inactiviteit en een voedingspatroon dat leidt tot overgewicht of dat overgewicht onderhoudt. Voor (over)belasting in de werksituatie zie paragraaf 2.1.

De bedrijfsarts neemt in de spreekkamer de specifieke taken door die de werknemer moet verrichten. Op basis daarvan kan er een oordeel worden gevormd over welke taakgebonden belasting problematisch kan zijn bij (terugkeer naar) het eigen werk. De bedrijfsarts gaat na of er ook factoren zijn die de arbeidsgebondenheid van de aandoening bepalen. Zo nodig wordt, zeker bij blijvende beperkingen, een werkplekonderzoek uitgevoerd ter objectivering van eventuele knelpunten en voor verder advies.

Artrose van de heup leidt tot beperkingen die het meest tot uiting komen bij ambulant werk: lopen is vaak bemoeilijkt en beperkt. Ook een langere tijd staan en het tillen van zware lasten kunnen duidelijk klachten opleveren. De mate van pijn beïnvloedt de belastbaarheid in wisselende mate. In zijn algemeenheid is zwaar lichamelijk werk minder goed mogelijk. Veelal treedt er een flexiecontractuur op van de aangedane heup, die betrokken patiënt vaak probeert te compenseren door een versterkte lendelordose. Hierdoor worden staan en lopen moeilijk en vaak ook pijnlijk. In een wat latere fase kunnen hierdoor rugklachten ontstaan. Zittend werk is meestal redelijk uitvoerbaar; wel is het belangrijk dat betrokkene zo nu en dan kan staan om de benen zo goed mogelijk te strekken.

Als een werknemer een totale heupprothese heeft gekregen, is er sprake van functionele beperkingen en soms (partiële) arbeidsongeschiktheid. Zwaar tillend werk en draaibewegingen van de heupen moeten vermeden worden, evenals het lopen op oneffen bodem. In overleg met de behandelaar en een arbeidskundige moeten na herstel van een operatie opnieuw de arbeidsmogelijkheden bepaald worden.

Zie het lemma Gonartrose.

Artrose van de handen treedt veelvuldig op en wordt in eerste instantie meer gekenmerkt door pijnklachten dan door functiebeperking. Een van de eerste problemen bij artrose is het minder kracht kunnen zetten. Huishoudelijke werkzaamheden, timmerwerkzaamheden en dergelijke worden hierdoor bemoeilijkt.

Typistes, dataverwerkers en bloemisten zullen door veelvuldig gebruik van de vingers problemen ervaren. Mensen die werkzaam zijn in de muziek, bijvoorbeeld violisten, zullen bij artrose van de vingers snel beperkt worden, mede door een bij deze beroepsgroepen vaak optredende (secundaire) tendovaginitis van de volaire handpezen.

Bij het operatief plaatsen van kunstgewrichten in de handen gedurende de arbeidzame leeftijd is het risico groot dat deze bij belasting losraken of binnen enkele jaren afbreken. Artrodese kan succesvol zijn; dit geldt ook voor het duimgewricht (CMC-I). Na een dergelijke ingreep dient nauwkeurig te worden overlegd met de curatieve sector over de arbeidssituatie en de belasting van deze gewrichten. Na herstel van de operatie moeten de arbeidsmogelijkheden opnieuw worden bepaald, in overleg met de arbeidskundige.

Zie het lemma Wervelkolomaandoeningen.

De werkbelasting kan een rol spelen bij het ontstaan en de verergering van artrose. De belangrijkste werkgerelateerde risicofactoren zijn: hurken, knielen, tillen en springen.

In de arbeidsanamnese worden de belastende factoren daarom in kaart gebracht.

Langdurig intensieve sportbeoefening leidt niet zonder meer tot versnelde artrose.

Indien een adequate beoordeling van de werksituatie anamnestisch niet mogelijk (b)lijkt, is een werkplekonderzoek aangewezen. Daarbij wordt specifieke aandacht besteed aan de genoemde risicofactoren. Dergelijk onderzoek wordt bij voorkeur samen met de werknemer uitgevoerd door bijvoorbeeld de arboverpleegkundige of arbeidshygiënist. Tijdens het werkplekonderzoek wordt gekeken naar belastende arbeidsfactoren en naar handelingen die de werknemer niet meer kan uitvoeren gezien de aard van de klachten.

Bij een werkplekonderzoek wordt ook de leidinggevende actief betrokken; eventuele aanpassingen kunnen dan direct worden besproken.

Zoals eerder vermeld, beschrijft de literatuur duidelijke causale relaties tussen fysieke (werk)belasting en het ontstaan van artrose. Als oorzaken van de beroepsziekte bij de risicoberoepen (zie par. 3 Beroepsziekten) worden genoemd: handmatig tillen en verplaatsen, werkhoudingen en veroudering van het personeel.

In de registratierichtlijn D001 van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten is ook Osteoartrose van de distale gewrichten van de bovenste extremiteit opgenomen.

Van de zes rubrieken waaruit de Functionele Mogelijkheden Lijst (FML) is opgebouwd, zijn de mogelijke beperkingen voor werknemers met artrose vooral te verwachten in de rubrieken I (persoonlijk functioneren), II (sociaal functioneren), III (aanpassing aan fysieke omgevingseisen), IV (dynamische handelingen), V (statische houdingen) en VI (werktijden). Er kunnen belastingsbeperkingen bestaan voor de volgende activiteiten:

FML bij heupartrose:

FML bij artrose van de handen:

• Er moet een balans zijn tussen rust en inspanning.

• Als regel zal bij artrose de belastbaarheid sterk verminderd zijn, zelfs bij een ogenschijnlijk redelijke mobiliteit. Dit geldt zeker bij de wat zwaardere fysieke taken.

• Van belang voor beoordeling van de belastbaarheid zijn de pijnklachten, de beperkingen van de beweeglijkheid en bijkomende verschijnselen als hydrops, gewichtsvervorming en instabiliteit.

• De ernst van de pijnklachten spoort vaak matig met de omvang van de pathologische veranderingen.

• Om een goed overzicht te krijgen van de functionele mogelijkheden moet eerst de (functionele) belastbaarheid van de patiënt in kaart worden gebracht. Daarbij kan informatie van de curatieve sector wenselijk zijn.

Afhankelijk van de aard van het werk en de mogelijkheden van de patiënt signaleert de bedrijfsarts de wenselijkheid van aanpassingen van de werkzaamheden en adviseert hij over hulpmiddelen die (hervatting van) het werk mogelijk maken. Hij kan ook adviseren de hulp van een psycholoog of een ergotherapeut in te schakelen. Bij ieder contact wordt het effect van de genomen maatregelen geëvalueerd.

Het formuleren van het re-integratieplan door de bedrijfsarts gebeurt op grond van de probleemanalyse. Hieronder volgen de punten waaraan in het re-integratieplan aandacht wordt besteed.

• Patiënten die actief anderen om hulp vragen als zij problemen ondervinden door hun ziekte, hebben een betere kwaliteit van leven. Ook andere manieren van omgaan met de ziekte (‘coping’), zoals actief de eigen problemen oplossen en ‘vermijding’ hebben een positief effect.

• Voorlichting aan leidinggevende en zo nodig collega’s over de aandoening en de consequenties voor het werk.

• Het werkhervattingadvies wordt samen met de werknemer opgesteld. Deze eigen inbreng werkt motiverend. Zo kan de werknemer kijken of hij het werk anders kan indelen, of het werktempo moet worden aangepast. Mogelijk kan licht en zwaar werk beter worden afgewisseld (zie ook: Werkgerichte adviezen).

• Adviseer de verzuimende werknemer zo veel mogelijk contact te houden met de werkplek. Dit is zeker bij langdurig verzuim van cruciaal belang voor de uiteindelijke werkhervatting, nog los van welke re-integratiestrategie wordt gevolgd.

• Stel een tijdcontingent werkhervattingprogramma op, met concrete afspraken over de belasting en de opbouw daarvan.

• Bedenk dat artrose in principe een blijvende aandoening is, maar dat functioneel herstel deels mogelijk is.

• Hou rekening met het wisselende beloop van de ziekte.

• Hou bij het re-integratieadvies rekening met enerzijds de ernst van de medische problematiek en anderzijds met de zwaarte van het werk.

• Zie ook paragraaf 1.3, Leefstijladviezen.

• Zo nodig wordt een werkplekonderzoek uitgevoerd (zie par. 2.1). De werkplekdeskundige geeft op basis van dit onderzoek adviezen over aanpassingen in werkhouding, bewegingen, werktechnieken en eventueel (in overleg met de leidinggevende) te realiseren ergonomische verbeteringen.

• Als uit de arbeidsanamnese c.q. het werkplekonderzoek blijkt dat de huidige belasting in het werk te hoog is, worden met de werknemer mogelijke oplossingen besproken. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen tijdelijke en permanente aanpassingen van het werk (zie ook par. 2.1).

• Om tot een uitvoerbaar advies te komen wordt aandacht besteed aan de randvoorwaarden die het gedrag van de werknemer bepalen, zoals werkplekinrichting, opgelegde werksnelheid, regelmogelijkheden, gedrag van collega’s, werkorganisatie.

• Arbeid als therapie: gedurende een vast afgesproken periode op de werkplek ‘oefenen’ in het omgaan met de beperkingen in relatie tot het (aangepaste) eigen werk.

• Oefentherapie voor spierversterking en verbetering van de algemene conditie.

• Optimale behandeling van de aandoening (zie ook par. 1.3).

• Concreet lichamelijk te belastende activiteiten uit de functie weghalen c.q. aanpassen.

• Voorkomen van overbelasting van spieren en gewrichten.

• Inbouwen van voldoende rustmogelijkheden.

Het herstel van de belastbaarheid is in hoge mate gekoppeld aan het medisch herstel (zie ook par. 1.4 en 1.5). Eenduidige informatie over de relatie tussen artrose en arbeidsongeschiktheid is beperkt.

In de Medical Disability Advisor wordt vermeld dat het verloop van artrose wisselend en onvoorspelbaar is; hoewel de ziekte meestal progressief is, kan zij zich functioneel stabiliseren of zelfs minder ernstig worden.

Het uiteindelijke resultaat hangt ervan af welk gewricht is aangedaan en de mate van gewrichtsdeformatie. De ziekte kan langdurige pijn en zelfs duidelijke beperkingen geven: met name wanneer de knieën, heupen of cervicale wervelkolom zijn aangedaan.

Over de gevolgen van artrose voor de belastbaarheid in de arbeidssituatie is weinig gepubliceerd. Uit de relatie die is gelegd met bepaalde beroepen en bepaalde taken, kunnen werkomstandigheden worden afgeleid die bij bepaalde vormen van artrose bezwaarlijk zijn. Doordat artrose meestal een lokaal probleem is, geldt in zijn algemeenheid dat de gevolgen voor het werk anders zijn dan bij inflammatoire ziektebeelden.

• Factoren die samenhangen met de fysieke belasting in het werk (zie par. 2.2).

• Beperkte regelmogelijkheden.

• Ontbreken van aangepast werk.

• Belasting in de privésituatie (zorg voor kinderen, boodschappen, huishouden).

• Belastend woon-werkverkeer (afstand en/of soort vervoer).

Zie paragraaf 1.5.

Artrose totaal 2000

Artrose van de heup, 2000

Overige perifere artrose algemeen (exclusief knie en heup, 2000)

• Artrose is de meest voorkomende gewrichtsaandoening.

• Artrose komt vooral voor bij ouderen.

• Afro-Amerikanen hebben volgens onderzoek in de VS vaker en ernstigere artrose.

• In de leeftijd van 50-55 jaar lijkt het klachtenpatroon en de plaats van het aangedane gewricht voor mannen en vrouwen gelijk. Op oudere leeftijd is vooral de knie aangedaan; bij mannen komt heupartrose meer voor dan bij vrouwen, artrose van hand en knie komt echter juist meer voor bij vrouwen.

• Naar schatting heeft 17-33% van de personen met artrose (chronisch) pijn. Dit percentage is bij vrouwen hoger dan bij mannen.

• Veel patiënten met artrose zijn niet bekend bij de huisarts. Het aantal personen met heup- of knieartrose in het ERGO-onderzoek is 2,0 tot 3,5 maal hoger dan het aantal patiënten dat bij de huisarts bekend is.

• Op basis van demografische ontwikkelingen is de verwachting dat het aantal personen met artrose tussen 2000 en 2020 met circa 38% toeneemt.

• In 2005 waren aandoeningen van het houding- en bewegingsapparaat de meest gemelde categorie van beroepsziekten: 2296 (40%) op van de totale beroepsziektemeldingen.

• Wanneer het aantal beroepsziekten in verschillende sectoren wordt vergeleken, dan blijkt dat het aantal meldingen van het houdings- en bewegingsapparaat het hoogst is voor werknemers in de bouwnijverheid: 232 op 100.000 werknemers.

• Het aantal beroepsziektemeldingen van de onderste ledematen bedroeg in 2005 141. Dit aantal is vergelijkbaar met de 127 meldingen uit 2004 en 130 uit 2003. De drie meest gemelde aandoeningen zijn: artrose van de knie (44), slijmbeursontsteking van de knie (bursitis prepatellaris) (38) en dérangement interne (38). Op dit moment zijn alleen registratierichtlijnen beschikbaar voor meniscusletsel en de slijmbeursontsteking van de knie.

• In de BIK 22 Grafimedia worden als risicoberoepen voor overige aandoeningen door drukoverbelasting, rug, artrose heup genoemd:

  • monteur onderhoud;

  • medewerker vormvervaardiging;

  • drukkerij;

  • nabewerking/binderij;

  • transport (buitendienst);

  • magazijn;

  • expeditie;

  • distributiepersoneel.

• Een bepaalde vorm van nekartrose komt voor bij heftruckchauffeurs, loodsmedewerkers en stuwadoors die veel op een heftruck rijden.

• Beroepen met veel zwaar tillen, hurken en knielen leveren een risico op voor knie- en heupartrose.

Een deel van de patiënten zal (mede) door een orthopeed, reumatoloog, revalidatiearts, ergotherapeut en/of fysiotherapeut worden behandeld.

Verwijzen van huisarts naar de bedrijfsarts bij aanwijzingen voor werkgerelateerde factoren, bij een positief antwoord op minstens een van de vragen: ‘Denkt u dat de klachten te maken hebben met het werk?’ en ‘Verergeren de klachten op het werk?’

Afstemming tussen de diverse behandelaren is gewenst. Overleg tussen behandelaar en bedrijfsarts is geïndiceerd bij tegenstrijdigheid van hun adviezen. Dit om te voorkomen dat de patiënt tegenstrijdige adviezen krijgt (zie ook leidraad NVAB).

• Verwijzing naar een fysiotherapeut voor oefentherapie ter versterking van de spieren, verbetering van de algemene conditie en geleidelijke opbouw volgens de GRADIT-methode.

• Spoedverwijzing bij:

  • ernstige bijwerkingen van de medicamenteuze behandeling;

  • vermoeden van bacteriële artritis;

  • zenuwuitval;

  • peesruptuur.

De referentiegegevens voor de verzuimduur per lemma zijn gebaseerd op verzuimgegevens van vier arbodiensten van verzuimgevallen die in 2004 of in 2005 zijn beëindigd. Omdat in veel gevallen er pas bij 6 weken verzuim een diagnose door een bedrijfsarts is genoteerd hebben we alleen verzuimgevallen die minimaal 43 dagen duren meegenomen. In totaal waren dit 244.995 gevallen. Waarvan 118090 mannen en 126905 vrouwen. Het aantal vrouwen in onze groep ligt dus iets hoger.

Voor deze tabel zijn data van het UWV gekregen. U ziet het totale aantal beslissingen dat in 2006 en 2007 is genomen in de betreffende categorie.

• De belangrijkste risicofactor, vooral voor de knieën, is zware fysieke werkbelasting (>2 uur per dag) in de vorm van klimmen en werken in geknielde of gehurkte houding. Vóórkomen dat werknemers aan deze factoren worden blootgesteld, kan het ontstaan van gonartrose tegengaan. Daarnaast is aandacht voor arbeidsomstandigheden en het inzetten van hulpmiddelen van belang.

• Afvallen: vrouwen bij wie het gewicht is gedaald, hebben een minder groot risico op knieartrose.

• Met werkaanpassingen (ander werk, minder fysiek zwaar belastend) zijn werkgebonden artroseklachten wellicht te voorkomen.