Nierziekten

• CAS-codes: U600 – nierinsufficiëntie; U601 – toxische nefropathie, U602 – nierkoliek/urolithiasis, exclusie: met hydronefrose (U609); U609 – overige ziekten van nier en urinewegen, exclusie: urolithiasis met ontsteking urinewegen ( U602), nierkoliek (U602).

• ICD-10-codes: N00-N08 – ziekten van de glomeruli; N10-N16 – tubulo-interstitiële nierziekten; N17-N19 – nierinsufficiëntie; N20-N23 – urolithiasis.
De onderverdeling in N00-N23 is te bekijken viahttp://www.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/.

Nierinsufficiëntie kan ontstaan door primaire oorzaken, maar eveneens secundair ten gevolge van andere aandoeningen. Uiteraard heeft de secundaire nieraandoening een ICD-code, behorend bij de primaire aandoening.

De beschrijving in dit lemma zal zich beperken tot de nierinsufficiëntie ongeacht de achterliggende oorzaak.

• Kenmerk: Plotselinge of geleidelijke verslechtering van de nierfunctie.

• Oorzaak: Prerenaal, postrenaal of door intrinsieke renale factoren met multipele etiologie.

• Te verdelen in acute en chronische nierinsufficiëntie.

Acute nierinsufficiëntie kan gepaard gaan met anurie (diurese ≤ 100 ml/dag), oligurie (diurese ≤ 500 ml/dag), een normale diurese of zelfs met polyurie.

• Prerenale oorzaken: onvoldoende bloed door bloedverlies, uitdroging of een lichamelijk letsel dat de bloedvaten afsluit, ten gevolge van onder andere hartfalen, shock, en leverinsufficiëntie (hepatorenaal syndroom, gekenmerkt door een intense renale en cerebrale vasoconstrictie bij ernstig leverfalen).

• Postrenale oorzaken: Uiteraard kan obstructie van de hogere (tussen nieren en blaas gelegen) urinewegen slechts dán tot een acute nierinsufficiëntie leiden als deze obstructie (a) bilateraal voorkomt of als er slechts (b) sprake is van één functionerende nier of de andere nier door prerenale of renale oorzaken beschadigd is.
Oorzaken: Totale of gedeeltelijk intrinsieke of extrinsieke obstructie van de urineafvoerwegen, zoals urethrastricturen, blaascarcinoom, stenen, trauma, ligatuur, bloedstolsels of retroperitoneale fibrose.

• Intrinsieke renale oorzaken, te verdelen in:

  • Acute tubulusnecrose, door renale ischemie, bloeding, trauma, sepsis, pancreatitis, nefrotoxische stoffen, rhabdomyolysis.

  • Nierschorsnecrose of cortexnecrose is een zeldzame vorm van weefselversterf in de nier die alleen het buitenste deel van de nieren (schors of cortex) geheel of gedeeltelijk aantast, maar niet het binnenste gedeelte (medulla renalis). Tegenwoordig vrijwel niet meer voorkomend. Vroeger bijna altijd ten gevolge van complicaties van de zwangerschap.

  • Acute interstitiële nefritis, een diffuse aandoening van de glomeruli. Betreft voornamelijk kinderen en jongvolwassenen door infecties met roodvonk, leptospirosis, legionella en sommige virussen of overgevoeligheid voor medicatie (meticilline, penicilline, cefalotine, antiflogistica en cimetidine).

  • Acute pyelonefritis: ontsteking van urinewegen en nierparenchym, meestal door E. coli.

  • Primair glomerulaire nierziekten of systeemziekten met glomerulaire aantasting of met een vasculitis van de renale bloedvaten zoals bij: acute glomerulonefritis, Goodpasture syndroom, bacteriële endocarditis, LED, periarteriitis nodosa, allergische vasculitis, hemolytisch-uremisch syndroom, enzovoort.

  • Acute intratubulaire obstructie, onder andere bij m. Kahler, urinezuurnefropathie of obstructie door medicamenten (methotrexaat en sulfonamiden).

Van chronische nierziekte is sprake bij:

• een GFR<60 ml/min/1,73 gedurende ≥3 maanden;

• als er pathologische afwijkingen aan de nieren of afwijkingen in bloed, urine of bij beeldvormende onderzoeken gevonden worden.

De chronische nierinsufficiëntie kan ontstaan in het verloop van verschillende primaire nierziekten, in aansluiting op een acute nierinsufficiëntie en ten gevolge van gegeneraliseerde aandoeningen waarbij ook de nieren betrokken zijn.

Voorgeschiedenis: stenen, ingrepen in de urinewegen, traumata, transfusies, medicijnengebruik, toxische stoffen, röntgencontrastmiddelen, abnormale fysieke inspanning (rhabdomyolysis), koorts, mictiestoornissen, lendenpijn, hematurie, bloeddrukdaling, shock, vergrote en/of pijnlijke nieren, bekend met een systeemziekte.

• Urine- en bloedonderzoek;

• Radiologisch onderzoek: indicatie: opsporen obstructie in de urinewegen (echografisch onderzoek), vaststellen van renale doorbloeding (isotopen onderzoek), opsporen van arteriële obstructie (renale arteriografie);

• Nierbiopsie: indicatie: indien bovengenoemde onderzoeken geen duidelijke diagnose opleveren.

Nieren hebben een enorme reservecapaciteit waardoor een chronische nierinsufficiëntie vaak laat of te laat opgemerkt wordt. Klachten ontstaan pas bij stadium 3 (GFR 30-59). Dan is er meestal al sprake van ernstig en blijvend nierfunctieverlies en kan dialyse binnen een paar jaar nodig zijn.

Behalve de voor ieder ziektebeeld afzonderlijk karakteristieke verschijnselen treedt bij toenemende nierinsufficiëntie een uniform ziektebeeld op, gekenmerkt door: hoofdpijn, concentratieverlies slaapstoornissen, enorme vermoeidheid, tempoverlies, gevoelens van algehele malaise en ziek zijn, zeer hinderlijke jeuk, spierkrampen, restless legs, vergeetachtigheid, misselijkheid, droge mond, smaakverlies, tandproblemen, veranderingen of vieze smaak in de mond, speekselafwijkingen, verminderde eetlust en seksualiteitsproblematiek.

Hypertensie, anemie (ook met erytropoëtine maximaal 7,5 mmol/l), oedemen, eventueel jicht, polyneuropathie (die vaak irreversibel is), cardiovasculaire problemen zoals coronairlijden met opvallend ernstige verkalking, hartkleplijden, linkerventrikelhypertrofie ten gevolge van chronische anemie, linkerventrikelfalen, pericarditis, myopathie, huidafwijkingen en artropathie.

Biochemisch: uremie, verhoogd serumcreatinine en serumurinezuurgehalte (regelmatig jicht), acidose, hyperfosfatemie, hypocalciëmie.

Bij pre- en postrenale acute nierinsufficiëntie en bij een acute pyelonefritis is een oorzakelijke behandeling vaak mogelijk.

Veelal is een intensieve behandeling nodig om de gevolgen van een acute nierinsufficiëntie zoals overhydratie, hyperkaliëmie, acidose, elektrolyten stoornissen en een te hoge uremische concentratie te voorkomen of te verhelpen, zoals steroïden, immuunsuppressiva en plasmaferese.

Vaak vroegtijdige (tijdelijke) behandeling met dialyse.

Dieetmaatregelen met eiwit-, water-, en zout- en kaliumrestrictie kunnen aangewezen zijn.

De behandeling van chronische nierinsufficiënte voldoet in ieder geval aan de volgende criteria:

• specifieke therapie, gebaseerd op de diagnose;

• evaluatie en behandeling van de comorbiditeit;

• verlies aan nierfunctie zo veel mogelijk stoppen of vertragen;

• preventie en behandeling van cardiovasculaire afwijkingen;

• preventie en behandeling van de complicaties van verminderde nierfunctie;

• voorbereiding op niervervangende therapie en eventueel transplantatie;

• vervangende therapie (dialyse, transplantatie).

Afhankelijk van de oorzaken snel (binnen enkele dagen tot weken) tot zeer langdurig, eventueel leidend tot chronische nierinsufficiëntie. De prognose wordt sterk bepaald door de onderliggende oorzaak.

Klachten ontstaan pas in stadium 3. Dan is er veelal sprake van ernstig en blijvend nierfunctieverlies en kan dialyse, of transplantatie binnen een paar jaar nodig zijn.

Kans op genezing van de aandoening is er niet.

Wel – na transplantatie – een kans op verbetering van bewegingsvrijheid.

Tevens speelt de eventueel aanwezige comorbiditeit een grote rol.

Anemie, hypertensie en stoornissen in het lipiden- en koolhydraatmetabolisme, hartdecompensatie, longoedeem, versneld optreden van arteriosclerose, verminderde glucosetolerantie, bij traag evoluerende vormen kunnen metastatische verkalkingen optreden vooral in de bloedvaten en de gewrichten, ontwikkeling van een ‘renale osteodystrofie’ een levensbedreigende pericarditis en sensibele en/of motorische polyneuritis die in vele gevallen irreversibel is.

Niet mogelijk. Eerst herstel tot een acceptabel niveau waarna re-integratie mogelijk is.

Eigenlijk geen beperkingen bij normale arbeidsomstandigheden.

De situatie is min of meer analoog aan mensen met maar één nier. Wel is er een grotere neiging tot het ontwikkelen van hypertensie. Mogelijk wel beperkingen ten gevolge van comorbiditeit.

Problemen kunnen verwacht worden bij werkzaamheden waarbij de combinatie middelzware tot zware arbeid en hitte bestaat (of toevallig aanwezig is, bijvoorbeeld steigerwerk met warm weer).

Hierbij re-integreren in overleg met behandelend specialist omdat er sprake is c.q. kan zijn van hypertensie, effecten op de erytropoëse, renale osteodystrofie, effecten van langdurige medicamenteuze behandeling (langdurig corticosteroïdgebruik), status na niertransplantatie en comorbiditeit.

Beperkte inspanningstolerantie: sneller en zwaarder vermoeid, vooral tijdens en na lang intensief werken.

Beperkt geschikt voor kortcyclische arbeid met tempodruk c.q. tempodwang. De hersteltijd is fors verlengd.

Concentratiestoornissen.

Locomotore arbeidsbelasting: 50% van normaal, geschikt voor licht werk.

Ook hier geldt als bij matige nierinsufficiëntie: re-integratie in overleg met behandelend specialist.

Niet geschikt voor kortcyclisch werk en vertraagd tempo.

Fysieke belastbaarheid: lichte arbeid.

Duur: maximaal 50%, rekening houdend met het feit dat men regelmatig in het dialysecentrum verblijft, daar 5-6 uur aanwezig is en de eerste 12 uur na de dialyse geen arbeid mogelijk is. Tevens is de keuze van het dialysecentrum niet vrij vanwege te weinig ruimte in de centra.

Bijkomend probleem is dat dialyse gelijk staat aan het verrichten van arbeid. Wanneer iemand derhalve op zaterdag dialyse heeft, betekent dit dat hij/zij nog maar maximaal voor 2 dagen inzetbaar is.

Cimino-shunt: voorkomen dient te worden dat deze mechanisch beschadigd wordt. De shunt heeft tot gevolg dat de hand minder doorbloed wordt, waardoor de belastbaarheid van de hand en arm verminderen. Dit blijft ook gelden na een niertransplantatie.

Buiten de lichamelijke gesteldheid van de nierpatiënt (zie daarvoor par. 1.2.2) en de eventueel aanwezige comorbiditeit mag deze niet tillen en/of sjouwen en werk verrichten waarbij gebogen, getordeerd, geduwd en getrokken moet worden.

Tevens mogen er geen contactmomenten met de buik of katheter optreden.

Reden:

• vanwege de katheter mag de buikwand niet onder spanning staan;

• risico op buikvliesperforatie;

• door de continue aanwezigheid van liters vocht in de buik is lichamelijke arbeid een moeizaam proces.

De mogelijkheid van werkhervatting na een geslaagde niertransplantatie is in principe niet anders dan bij een lichte nierinsufficiëntie. Er moet echter rekening gehouden worden met de langetermijnproblematiek (zie par. 1.3 onder fase 5 na niertransplantatie).

Comorbide factoren bepalen in hoge mate de belastbaarheid.

Ongeveer 50% van de mensen met een geslaagde niertransplantatie heeft een betaalde baan, al dan niet aangevuld met een arbeidsongeschiktheidsuitkering.

In opdracht van de Nierstichting heeft het Nivel 5 in 2003 een literatuurstudie uitgevoerd naar de sociaal maatschappelijke participatie van mensen met een chronische nierinsufficiëntie. Hierbij onderscheiden zij drie stadia:

• Vóór de dialyse:
Veel nierpatiënten stoppen voor aanvang van de dialyse met betaald werk, maar ook met sport en het onderhouden van sociale contacten. Reden: toename van lichamelijke klachten. Tevens hebben velen de ervaring dat een nierziekte moeilijk te combineren valt met een actief werkend en sociaal leven. Ze kunnen hierdoor makkelijk in een sociaal isolement geraken.

• Tijdens de dialyse:
Afhankelijk van de aard van de dialyse kost maatschappelijke participatie veel tijd en goede planning.
Tevens zijn nierpatiënten vrijwel altijd moe hebben ze hoofdpijn, concentratieverlies, slaapstoornissen, tempoverlies, gevoelens van algehele malaise en ziek zijn, zeer hinderlijke vrijwel niet te bestrijden jeuk, spierkrampen, restless legs, vergeetachtigheid, misselijkheid, droge mond, smaakverlies, tandproblemen, veranderingen of vieze smaak in de mond, speekselafwijkingen, verminderde eetlust en seksualiteitsproblematieken.
De arbeidsdeelname bij aanvang van de dialyse bedraagt 35% tegenover 65% van de algemene bevolking.
De arbeidsdeelname van mensen met een hemodialyse (HD) is dan weer lager dan die van mensen met een peritoneale dialyse (PD).
Als mensen met een HD nog aan het werk zijn bij aanvang van de dialyse, stoppen zij echter niet vaker dan mensen met een PD.

• Na transplantatie:
In het algemeen kan gesteld worden dat een geslaagde transplantatie leidt tot een verbetering in het algehele functioneren, een toename in sociaal functioneren, weer deelnemen aan sporten en werk. Na een succesvolle transplantatie werken echter minder mensen dan men op louter medische gronden zou verwachten.
Mogelijk genoemde oorzaken zijn: reële angst voor afstoting, angst om te gaan werken, angst de uitkering te verliezen of geen geschikte baan te vinden.
Waarschijnlijk speelt de langetermijnproblematiek na niertransplantatie en de lange wachttijden op transplantatie (met alle lichamelijke schade van dien) eveneens een grote rol.

Van belang is dat mensen met een nierziekte, onafhankelijk van het stadium van de ziekte, zo veel mogelijk proberen te blijven werken, te sporten en andere activiteiten te behouden.

Onderzoek toont aan dat het hebben van werk voor aanvang van de dialyse met een hogere opleiding en een goede fysieke conditie de beste garantie vormen om ook na de dialyse aan het werk te blijven. Met de preventie van arbeidsuitval onder nierpatiënten moet dan ook begonnen worden tijdens de predialysefase.

De nierstichting geeft aan dat er bij ongeveer 1 op de 200 volwassen Nederlanders (ongeveer 60.000 mensen) sprake is van verborgen nierschade.

Het aantal Nederlanders met een nieraandoening wordt geschat op 40.000.

Van belang:

• samenwerking, overleg met huisarts en specialist;

• overleg en uitleg op de werkvloer.

De referentiegegevens voor de verzuimduur van overige nierziekten zijn gebaseerd op de verzuimgegevens van vier arbodiensten van verzuimgevallen die in 2004 of in 2005 zijn beëindigd. Omdat in veel gevallen er pas bij 6 weken verzuim een diagnose door een bedrijfsarts is genoteerd, zijn alleen verzuimgevallen die minimaal 43 dagen duren meegenomen.

In totaal zijn 501 medewerkers langer dan zes weken arbeidsongeschikt (0,20% van de 244.995).

Zoals verwacht lagere werkhervattingscijfers, minder volledige werkhervatting en meer toewijzing IVA, WGA.

Bij U601 (toxische nefropathie) hebben twee mensen een volledige WGA-uitkering ontvangen.

De kans op nierschade neemt toe door onder meer overgewicht, roken en hoge zoutinname.

De adviezen op het vlak van leefwijze om verslechtering van de nierfunctie te voorkomen zijn: voldoende lichaamsbeweging, stoppen met roken en gezond eten (o.a. beperkte zoutinname!). Dit zijn dezelfde leefstijladviezen om hoge bloeddruk en diabetes te voorkomen, ziekten die op zichzelf tot nierschade kunnen leiden.

De nier heeft als taak metabole en chemische producten te concentreren en af te voeren. Het gevolg hiervan kan zijn dat de concentraties van deze stoffen te hoog worden en nierbeschadigend kunnen werken.

De term ‘toxische nefropathie’ heeft betrekking op nierziekten veroorzaakt door een breed scala van chemische producten waaronder antibiotica, zware metalen, antineoplastische medicamenten, koolwaterstoffen, röntgencontrastmiddelen en andere middelen (bijv. Chinese vermageringsmiddelen).

Verwijderen of stoppen met het middel.

Zie voor behandeling verder bij acute en/of chronische nierinsufficiëntie.

Urinestenen ontstaan meestal in het bovenste deel van de urinewegen, de tubuli en papillae. Men veronderstelt dat dit gebeurt doordat de urine oververzadigd is met ionen – vooral calcium- en oxalaationen. Veel van het ontstaansmechanisme is echter onduidelijk.

De meest voorkomende urinewegstenen bestaan uit calciumoxalaat (ruim 70%), gevolgd door fosfaatstenen (waaronder struviet), urinezuurstenen en zelden cystinestenen (<1%). Calciumoxalaatstenen hebben meestal een doorsnede van minder dan 2 cm. Alle soorten, maar vooral struviet-, urinezuur- en cystinestenen kunnen zogeheten koraalstenen vormen, die het gehele pyelum kunnen verstoppen.

Urinestenen kunnen symptoomloos blijven. Het klassieke beeld van een urinesteenaanval is koliekpijn: krampende pijn van wisselende intensiteit. De pijn gaat gepaard met bewegingsdrang, vaak in combinatie met misselijkheid en braken. Vaak is erytrocyturie aantoonbaar, soms heeft de patiënt macroscopische hematurie. Stolsels passen niet bij urinesteenlijden.

Deze is te verdelen in twee fases: de acute fase waarin de diagnostiek naar de oorzaak van de aanval via anamnese en urineonderzoek op de voorgrond staat; en de postacute fase, 5-7 dagen na de acute fase, waarin de diagnose getoetst wordt en eventueel noodzakelijke aanvullende diagnostiek aan de orde komt.

Pijn: aard, acuut begin, bewegingsdrang, lokalisatie en uitstraling.

Bloed in urine, koorts, eerdere urinesteenaanval, familiair voorkomen.

Wordt met name verricht om andere oorzaken uit te sluiten.

Druk of slagpijn in de nierloge.

Peritoneale prikkelingsverschijnselen.

Aansluitend op de urinesteenaanval wordt urine binnen 2 uur na lozing onderzocht op de aanwezigheid van erytrocyten en tekenen van een urineweginfectie.

De diagnose ongecompliceerde acute urinesteenaanval wordt gesteld op acute hevige pijn in de flank met bewegingsdrang en hematurie.

Na 5-7 dagen wordt gevraagd naar het verloop van de pijn, of de steen spontaan geloosd is of er koorts is en of er sprake is van een pijnlijke of frequente mictie.

Als bij acute.

Urinesediment.

Bij blijvende klachten of afwijkend urineonderzoek wordt een buikoverzichtsfoto en een echografie aangevraagd, waarna er eventueel in tweede instantie een intraveneus pyelogram (IVP) wordt verricht (indicatie: persisterende sedimentsafwijkingen en op de buikoverzichtsfoto en echografie geen afwijkingen).

Het verdere beleid wordt bepaald door de grootte van de steen, de lokalisatie en de mate van dilatatie van het pyelum en de ureter.

Urologische differentiaaldiagnose: nier of blaastumor (stolsel), urineweginfectie (pyelonefritis of prostatitis), papilnecrose (analgetica, diabetes mellitus), nierinfarct, ureterstenose (met hydronefrose), urineretentie.

Niet-urologische differentiaaldiagnose: galsteenkoliek, extra-uteriene graviditeit, obstructie ileus, pancreatitis, ovariumpathologie, perotinitis (appendicitis, diverticulitis, cholecystitis, enz.), aneurysma van de aorta abdominalis.

Tijdens een periode van kolieken niet te veel te drinken, omdat veel drinken een nieuwe koliek kan veroorzaken. Buiten de koliekaanvallen wel veel drinken.

Bij koorts of mictieklachten opnieuw contact opnemen met huisarts.

Het steentje zo mogelijk op te vangen om te beoordelen of het geloosd is.

Bij ongecompliceerd beloop 5 tot 7 dagen na de aanval terug op het spreekuur.

De acute fase

• eindigt indien de steen geloosd is of de pijn beheersbaar is;

• start opnieuw indien er sprake is van: toename van de pijn, verandering van het karakter van de pijn, bij koorts of klachten bij urineren.

NSAID intramusculair of rectaal.

Verwijzing bij

• combinatie peritoneale prikkeling + koorts;

• druk- of slagpijn in de nierloge;

• niet te beheersen pijn.

Vijf tot zeven dagen na de aanval vindt een vervolgconsult plaats. Vragen naar: verloop van de pijn, steen geloosd, koorts, mictie nog pijnlijk.

Opnieuw het urinesedimentonderzoek.

De postacute fase eindigt

• als de steen geloosd is;

• het sediment schoon is en er geen klachten meer zijn;

• ernstige dilatatie (spoed);

• een steen >8 mm of een steen <8 mm die bij controle niet zakt of waarbij bij aanvullend onderzoek de dilatatie van het afvoerend systeem blijft bestaan;

• persisterende sedimentsafwijkingen zonder aantoonbare steen.

Rond de 90% van de urinestenen wordt spontaan geloosd.  De NHG-standaard verwijst naar een aantal onderzoeken:

• Zweeds prospectief onderzoek, duur twee jaar, waarin 88% van de mannen en 82% van de vrouwen spontaan de steen loosden;

• bevolkingsonderzoek bij mannen van middelbare leeftijd: 94% loosde de steen spontaan (73% had dit bemerkt).

Hyperparathyreoïdie, infecties, cystinurie, medullaire sponsnier, jicht.

Op zich komt achterliggende pathologie zo weinig voor dat alleen bij recidief stenen geadviseerd wordt om een onderzoek te doen naar oorzaken.

Stuwing (11% van de gevallen).

Urineweginfecties: 3-12%.

Urosepsis: 1%.

Laatste jaren toename van stenen in de hogere urinewegen als mogelijk gevolg van toename consumptie van dierlijke eiwitten.

Zie paragraaf 2.3.

Aandachtspunten voor nierstenen met betrekking tot werk zijn:

• blootstelling aan hitte;

• preventieve maatregelen: veel drinken.

Tijdens een urinesteenaanval is het verrichten van arbeid niet mogelijk.

Na herstel of buiten aanvalsvrije episoden: volledige werkhervatting als voorheen, zonder beperkingen.

Gezien het feit dat ureterstenen meestal binnen één tot vier weken uitgeplast worden, is het niet waarschijnlijk dat er re-integratieplannen opgesteld moeten worden.

Deze zijn alleen van toepassing bij ureterstenen met (1) gecompliceerd beloop waarbij andere behandelingen noodzakelijk zijn, en/of (2) achterliggende pathologie.

Zie paragraaf 4.

Tevens: bestrijden overgewicht, hoog cholesterol, hypertensie en voldoende lichaamsbeweging.

Niet van toepassingen, behoudens voldoende vochtinname.

Een Amerikaans onderzoek geeft een overzicht van de economische kosten van urolithiasis door absenteïsme van het werk in de VS. 11 Ongeveer 30% van de werknemers met een uretersteen mist 19 uur werk per jaar als gevolg van deze steen. Van de werknemers met een laag zittende steen (blaassteen) verzuimden 32%, maar voor slechts 6,1 uur op jaarbasis.

Zie onder paragraaf 1.5.

Prevalentie van urinesteenlijden: Het percentage volwassenen tussen 20-74 jaar dat heeft aangegeven ooit urinestenen gehad te hebben:

(1976–1980): 3,2% van de volwassenen (4,9% mannen en 2,8% vrouwen);

(1988–1994): 5,2% van de volwassenen (6,3% mannen en 4,1% vrouwen).

De NHG-standaard geeft aan dat de incidentiecijfers variëren van 1,8-4,3 per 1.000.

Gedurende de periode 1984-1987 was de ziekenhuisopname incidentie: 0,6 per 1.000 patiënten per jaar, waarvan 35% niersteen, 60% uretersteen en de rest blaassteen (betreft dus stenen met problemen).

• Drinken: veel drinken, tussen de 2 en 3 l/dag vooral na maaltijden en ’s nachts. Geschikte dranken zijn kraanwater, mineraalwater, suikervrije frisdranken en vruchtensappen. Koffie en alcoholische dranken zijn toegestaan maar met mate. Het drinken van te veel thee en cola is af te raden.

• Vlees: beperking van de consumptie van dierlijk eiwit tot maximaal anderhalf ons vlees per dag.

• Zout: matig in het gebruik van keukenzout.

• Oxalaat: geen spinazie en rabarber. Beperking van de consumptie van groene bladgroente, cacao, chocolade, cola, thee en noten.

• Zuivelproducten: niet te veel, maar ook niet te weinig. Aanbevolen wordt 3 glazen melk en 1-2 plakjes kaas, circa 80-100 g/dag.

• Fruit: citrusvruchten zoals sinaasappelen, grapefruit en citroenen worden aanbevolen. Géén sterfruit (lange doorschijnende gele vrucht).

• Vitamine C: tot maximaal 4 g/dag geen probleem.

De referentiegegevens voor de verzuimduur van nierkoliek zijn gebaseerd op de verzuimgegevens van vier arbodiensten van verzuimgevallen die in 2004 of in 2005 zijn beëindigd. Omdat in veel gevallen er pas bij 6 weken verzuim een diagnose door een bedrijfsarts is genoteerd zijn alleen verzuimgevallen die minimaal 43 dagen duren meegenomen.

In de grafiek met uitstroomcurven is weergegeven welk deel van de verzuimgevallen het werk hervat binnen een bepaalde periode. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen de eerste hervatting (stippellijn), 50% hervatting (grijze lijn) en volledige werkhervatting (zwarte lijn). Rond iedere lijn zijn met stippellijntjes de onzekerheidsmarges (95%-betrouwbaarheidsinterval) weergegeven.

Deze grafiek geeft de uitstroom per maand weer door volledige werkhervatting.

N (totaal aantal) = 322 op een totale populatie verzuimers van meer dan zes weken van 244.995, dat wil zeggen 0,13% (ofwel 1,3 promille). Op zich vergelijkbaar met de incidentiecijfers van de NHG-standaard, 12 die tot een incidentiecijfer komen van 1,8-4,3 per 1000, waarbij een kwart van de diagnosen onzeker is. Het aantal patiënten in de tweede lijn (operatief of met vergruizing) was in de periode 1984-87 ongeveer 0,3 per 1000.

Tevens is veel dank verschuldigd aan Corry Overdijk, gecertificeerd registerarbeidsdeskundige van de Nierpatiënten Vereniging Nederland.